pokarm tym, którzy się go boją;“ potem: Chwała O. i S. D. św. i teraz i zawsze i na wieki. Co do stów: jak była na początku, prawdopodobnie one dodane zostały w IV w. przeciw arjańskiemu twierdzeniu: „był czas, kiedy nie było Syna Bożego.“ Kanon 5 drugiego synodu odbytego w Vaison (w południowej Francji) r. 524, czy też należący do pierwszego synodu vaisońskiego, odbytego wkrótce po soborze nicejskim, jak twierdzi Baronjusz (Annal. ad an. 325 n. 17 7), mówi, że nietylko w Rzymie, lecz i na całym wschodzie, w Afryce i Italji, z powodu podstępności heretyckiej... we wszelkich zakończeniach (modłów), po Gloria Patri etc. mówi się: Sicut erat in principia etc. (Mansi, Concil. VIII 725). Ob. Binterim, Denkwurdigk. IV 1 s. 423; Kayser, Die kleine Doxologie, w Oesterreich. Viertaljahresschr. Wien 1869 S. 19 7. Z przepisu mszału (iSRC. 7 Wrz. 1816 r.) na słowa Gloria Patri... należy zdjąć biret, jeśli się go ma na głowie i zrobić inklinację dla pokazania, że nietylko słowy, ale i czynem Boga chwalimy. A’. W. K. Dozór kościelny datuje swój początek od r. 1817, gdy wszelkie fundusze i budowle kościelne i duchowne rząd oddał pod opiekę komisji obrządków religijnych i oświecenia publicznego (dekret 18 Marca 1817, Dzień. Pr. t VI); dotąd bowiem na samych księżach spoczywał obowiązek utrzymywania w całości i porządku zabudowań kościelnych. Przepisy, dotyczące ustanowienia tej instytucji, zawierają się głównie w trzech rozporządzeniach rządowych, mianowicie: w postanowieniach królewskich z 6/18 Marca 1817 (Dzień. Pr. t. VI p. 241), z d. 25 Grud. (6 Stycz.) 1823/4 (Dzień. Pr. t. VIII p. 320), oraz z d. 8/20 Stycz. 1863 (Dz. J’r. t. LXI p. 162). Dozór powinien być ustanowiony przy każdym kościele parafjalnym, i składać się z dwojakiego rodzaju członków: jedni zasiadają w nim z prawa, a drudzy z wyboru. Ustawa z r. 1817 uznaje za członków z prawa: kollatora i plebana, a rozporządzenie z r. 1824 wyłącza plebana, w miejsce jego stanowiąc dziekana i dziedzica majętności ziemskiej, w obrębie której znajduje się kościół parafialny. To pominięcie plebana nie jest korzystnem, bo któż może być więcej interesowany dobrem kościoła i zabudowań plebańskich, jak dożywotni proboszcz miejscowy? Gdzie dziekan jest proboszczem, jego miejsce w dozorze ma przyjąć poddziekani, a gdyby go nie było, dziekan sąsiedni. Również księża, mający prawo kollatorstwa, wchodzili w skład dozoru; lecz gdy cale kollegjum duchowne było kollatorem, wybierało z pośród siebie jednego do dozoru (kom. rz. w. r. i o. p. d. u Listop. 1824). Obie ustawy nakazują przybierać po trzech członków z wyboru, lecz w tem się różnią, że gdy pierwsza wybór ich pozostawia samym członkom z prawa zasiadającym, druga (r. 1824) to prawo wyboru przenosi na parafjan. Zatwierdza ich komisja wojewódzka (rząd gubernial.), o czem taż ustawa (art. 2) mówi: „Właściciele dobr nieruchomych w parafii wybierać będą co sześć lat dozór kościelny, za poprzedniczem uzyskaniem upoważnienia od kom. wojewódzkiej, która czas i miejsce zebrania oznaczy.“ W braku właścicieli dóbr nieruchomych, dozór mógł się składać z dziedzica gruntu, na którym stoi kościół, kollatora i dziekana miejscowego (art. 3). Prezydującym W dozorze był koliator, który mógł być jakiegokolwiek wyznania chrześcjańskiego; trzej zaś członkowie tylko z katolików wybierani być winni (kom. r. s. w. id. d. 14/26 Kwietnia 1844). Dziś, gdy prawo
