Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie/Apokryfy prorocze/II.VI
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Apokryfy Judaistyczno-Chrześcijańskie |
| Podtytuł | Księga wstępna do Literatury apokryficznej w Polsce |
| Wydawca | Polskie Towarzystwo Nakładowe |
| Data wyd. | 1905 |
| Druk | Drukarnia Narodowa w Krakowie |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Doszliśmy z kolei do Księgi wielce ciekawej wskutek swoich dziejów, a zarazem stanęliśmy wobec faktu, rzucającego nieco światła na powstanie ksiąg apokryficznych.
W liście Pawła Apostoła do Rzymian czytamy: »Pozdrowcie Asynkryta, Flegonta, Hermasa (᾽Σρμῆν, Tiermam), Patrobę, Hermesa i bracią, którzy są z niemi« (XVI, 14). To pozdrowienie, przesyłane nieznanemu skądinąd Rzymianinowi jakiemuś, zapewniło mu znaczenie wśród współczesnych, gdyż go zaliczono do tak zwanych mężów apostolskich, to jest — pierwotnych chrześcijan, współczesnych jeszcze apostołom, a nadto wyrobiło mu sławę pisarską wśród potomnych.
Utwór, noszący tytuł Pasterz (Ποιμήν, Pastor) zawiera widzenia, które miał autor jego i o których sam w pierwszej opowiada osobie; dalej polecenia (έντολαί, mandata), które był ten sam autor otrzymał od anioła, przedstawiającego mu się w postaci pasterza (stąd tytuł), i nakoniec przypowieści (παραβολαί, similitudines), które dla wyjaśnienia poleceń ów pasterz był mu powiedział. Autor nazywa siebie Hermasem.
Otóż, wskutek wyjątkowego trafu, doszła do nas wiadomość, kto był autorem owego »Pasterza«.
Znany archeolog włoski, Ludwik Muratori (1672—1750), odnalazł w Medjolanie, w Bibljotece Ambrozjańskiej, i wydał w »Antiquitates Medii Aevi«, t. III, 1740, urywek z większej jakiej całości, nazwany od jego nazwiska Muratorianum.
Owo »Muratorianum«, jak się okazało, stanowi nadzwyczajnie ważny zabytek piśmienny z wieku II ery naszej. Zawiera bowiem najstarszą ze znanych listę pierwotnych utworów chrześcijańskich. Brak mu początku i końca, składa zaś je 85 wierszy uncjalnego pisma łacińskiego. O »Pasterzu« czytamy słowa następne: »Pastorem vero nuperrime temporibus nostris in urbe Roma Herma conscripsit, sedente cathedra urbis Romae ecclesiae Pio episcopo, fratre ejus« (v. 71—77)[1].
Mamy więc wymienionego autora »Pasterza«: jest nim Hermas, brat biskupa rzymskiego Piusa. Mamy podany czas powstania »Pasterza«: rządy Piusa, 140—155, a więc środek drugiego stulecia.
Ale ów Hermas, brat biskupa Piusa, nie życzył sobie, by jego »Pasterz« uchodził za jego utwór. Dla nadania swej pracy większego znaczenia i zapewnienia jej obszerniejszego wpływu, korzystając z tożsamości imion, tak rzecz prowadzi, takim przemawia językiem, takie wskazówki chronologiczne podaje, że ją, zwłaszcza przy dobrych chęciach i usposobieniu po temu, można było przypisać owemu przez Pawła pozdrawianemu Rzymianinowi, a właściwie Grekowi, w Rzymie zamieszkałemu, Hermasowi. Jakoż ta niewinna mistyfikacja, ta pia fraus, jak powszechnie tego rodzaju podstęp jest nazywany, całkowicie się udała.
Orygenes, znakomity pisarz chrześcijański z pierwszej połowy III stulecia, piętnaście razy w swych dziełach wzmiankując o »Pasterzu« zawsze powołuje się na ten utwór, jako na rzecz natchnioną przez Boga i mającą znaczenie nie pośledniejsze od innych, tego pochodzenia utworów, stanowiących Pismo Święte; w komentarzach zaś swych do Listów Pawła (»Libri Explanationum in Epistolas«), przy objaśnianiu Listu do Rzymian (Liber X), gdy dochodzi do Rozdziału XVI, wersetu 14, wyraźnie twierdzi, że pozdrawiany przez Pawła Hermas jest właśnie autorem »Pasterza«.
Pierwszy historyk chrystjanizmu, Euzebjusz, biskup cezaryjski, nieco późniejszy od Orygenesa, w swych »Historiae Ecclesiasticae libri X«, po trzykroć wspominając o Pasterzu (III, 3, 25; V, 8), również powtarza to, co Orygenes był już powiedział, że ów Hermas, pozdrawiany przez Pawła, był jego autorem.
Znany tłumacz na łacinę i komentator zabytków starożytnego piśmiennictwa hebrajskiego, Hieronim, żyjący w IV stuleciu, także autorstwo »Pasterza« przypisuje pozdrawianemu przez Pawła Hermasowi (De viris illustr. X).
Tylko w jednem dziele: Liber pontificialis, w rozdziale »Vita Pii I«, jest powtórzona wiadomość w Muratorianum podana, że »sub hujus episcopatu frater ipsius Hermas librum scripsit, in quo mandatum continetur, quod ei praecepit Angelus Domini, cum venit ad eum in habitu pastoris...« (Liber Pontificialis, »Vita Pii I«, num 2). Z tych słów widać, że mowa tylko o »Pasterzu« być może. Widocznem jest przeto, że tylko w jednem, i to bardzo ograniczonem kole, a mianowicie w Rzymie, przechowywało się podanie o rzeczywistym autorze »Pasterza«. Ówczesny zaś świat chrześcijański cały, zewnątrz Rzymu, poczytywał, jako tego dowodzą świadectwa Afrykańczyka Orygenesa, Azjaty Euzebjusza i Galla Hieronima, za autora »Pasterza« tego, którego chciał, by poczytywano, autor rzeczywisty. W taki sposób o stulecie w przeszłość cofnięty utwór i przypisany jednemu z tych, którzy tworzyli Chrystjanizm, zyskiwał na powadze i wpływach. Odbijająca się w nim, jak w każdem źywotnem dziele piśmiennem, współczesność otrzymywała znaczenie przepowiadania przyszłości. Dlatego więc, chociaż z treści bardziejby się nadawał do umieszczenia w dziale polemicznym i dogmatycznym, mieszczą go wśród Apokalips. Umieszczony zaś wśród Apokalips, oznaczy nam zwrot w nich umysłu w inną już stronę i połączy apokryfy prorocze z innemi apokryfami współczesnemi.
Wzmiankowani powyżej Orygenes, Euzebjusz i Hieronim nie są jedynymi pisarzami chrześcijańskimi, którzy o »Pasterzu« pisali. Powołują się na ten utwór, uznając jego powagę, jako Pisma Świętego (Scriptura): Ireneusz z II stulecia w dziele »Contra Haereses« (IV, 20); Klemens Aleksandryjski, również z II stulecia, w dziele »Stromates« (Στρωματεῖς) razy dziewięć (I, 17, 20; II, 1, 9, 12 trzy razy; IV, 9; VI, 15); autor Homilii »De aleatoribus«; Athanasius, Didymus i inni. Z drugiej zaś strony treść dogmatyczna i wynikające z niej zastosowania i przepisy praktyczne życia stały się przyczyną, że wielu odmawia temu utworowi przyznawanej mu przez tamtych powagi. W »Muratorianum« powyżej przytoczona wzmianka
O nim jest zakończona uwagą następną: »Et ideo (jako utwór brata biskupa rzymskiego) legi eum (Pastorem) quidem oportet, se publicare vero in ecclesia populo neque inter profetas, completo numero, neque inter apostolos in finem temporum potest« (77—80)[2]. Gorliwy zaś i zacięty Afrykańczyk, Tertuljan (160—245), w jednem miejscu powoławszy się na »Pasterza« jako powagę (De oratione, 12), w drugim nazywa to dzieło utworem, który sola moechos amat[3], albo dalej: Pastor Moechorum[4].
Apokryf ten, napisany w oryginale po grecku, wcześnie był przekładany na inne języki. Doszły do nas dwa przekłady na łacinę i dwa na etjopski.
Pierwszy przekład na łacinę, dokonany jeszcze w II stuleciu i w licznych przechowywany rękopisach, wydał w Paryżu, w 1515 r. J. Lefèvre d’Etaples (Jacobus Faber Stapulensis) w dziele pod tytułem: »Liber triumvirorum et trium spiritualium virginum«. Drugi, późniejszy od pierwszego co najmniej o trzy wieki, z kodeksu, zwanego Palatyńskim, pochodzącego z XIV wieku, wydał Albin Dressel, w Lipsku, w 1857. Przekład etjopski wydał Ant. d’Abbadie, również w Lipsku w 1860 r.
Oryginał grecki przechował się: 1) w »Codex Sinaiticus« alef, rękopisie z IV w.; 2) w »Codeks Lipsiensis«, rękopisie z XIV—XV w., znalezionym na górze Atos i przywiezionym do Lipska przez Konstantego Simonidesa; 3) w dwu urywkach w Papirusie z V w. w., znalezionym pod Fajum w Egipcie, a obecnie znajdującym się w Berlinie. Wydano zaś go dopiero w drugiej połowie XIX w. w »Bibliorum codex Sinaiticus Petropolitanus... edidit A.
F. C. Tischendorf Petropoli, 1862«, tudzież w »Novum Testamentum Sinaiticum« przez tegoż, Lipsk, 1863; następnie przez A. Hilgenfelda: »Hermae Pastor, graece«, Lipsk, 1871.
- ↑ »Pasterza zaś bardzo niedawno za naszych czasów w mieście Rzymie Hermas napisał, gdy siedział na biskupim tronie Kościoła miasta Rzymu brat jego Pius«.
- ↑ »W skutek czego czytać (tę księgę) należy (domyślać się można: w kółkach ograniczonych, prywatnie); publicznie zaś w kościele narodowi czytaną być nie powinna ni pośród (utworów) proroków, których lista jest jut zamknięta, ni wśród (utworów) apostołów, (gdyż powstała) pod koniec czasów (apostolskich)«.
- ↑ »Sed cederem tibi, ei scriptura Pastoris, quae sola moechos amat, divino intrumento meruleset incidi...« De Pudicitia, 10.
- ↑ »Et utique receptior apud Ecclesias Epistola Barnabe illo apocrypho Pastore Moechorum...« (De Pudicitia, 20).
