Strona:Aleksander Patkowski - Sandomierskie.djvu/20

Tundra znika — powstaje bujna roślinność stepowa. Z zimnej północy ku nagrzanemu południowi wieją wiatry i z osuszonych obszarów polodowcowych niosą tumany drobniutkiego kwarcowego pyłu. Na porosłych roślinnością stepową zboczach Wyżyn Małopolskiej i Lubelskiej pył naniesiony osiada, zatrzymywany i utrwalany w wielkich masach przez korzenie roślin. Tworzy się urodzajna powłoka glinki nawianej — loessu. Powłoka loessowa pokrywa dziś znaczną część powiatów: Opatowskiego i Sandomierskiego, od Wisły i doliny Kamiennej aż pod Klimontów i Koprzywnicę; w północnych partiach zachowuje ciągłość, bardziej zaś na zachód występuje w płatach wyspowych; czasami powłoka pęcznieje, dochodząc na południe od Ćmielowa do znaczniejszej grubości. W równo zasłaną północną powłokę loessową we wschodniej części gór wcisnęły się liczne wąwozy o pionowych wysokich ściankach. Dawne obszary stepowe tylko tu i ówdzie na żółtych ścianach wąwozów pozostawiły cichych i ukrytych świadków lodowcowych czasów: wisienkę stepową, ostnicę, miłka wiosennego...
 Różnobarwną ziemię żłobi fantastycznie powikłana sieć rzek, rzeczułek i strumyków, sycących wody Wisły i Pilicy. Przeszłość sprawiła, że nie najłatwiejsza jest droga ich biegu; nie spływają linią wytkniętą przez pochyłości wyżynne, lecz biorą początek po przeciwnej stronie wyżynnego pasma i przedzierają się przez góry, liczne tworząc przełomy. Czas odebrał im charakter górskich potoków. Płyną spokojnie, rozważnie w swych dawnych dolinach i tworząc w wielu miejscach stawy i błota.
 Na czoło tej ziemi wybija się panowanie dwóch rzek: Kamiennej i Nidy, a właściwie prawego jej dopływu: Czarnej Nidy. Nie w głównym pasmie Łysogór, lecz na przedgórzach pasm początek biorą rzeki świętokrzyskie.
 Południowo-wschodnie umowne raczej pogranicze Gór Świętokrzyskich od Zawichosta do Połańca zakreśla Wisła. Trzeciorzędowe przedlodowcowe pokrycie rozciąga się po prawej i lewej stronie jej biegu.
 Na północnym zachodzie, od Nowego Miasta do Przedborza, jeszcze słabsze pogranicze ziem sąsiednich zaznacza Pilica. Nad jej prawym brzegiem kończą się pokłady triasowe-jurajskie a od nich na zachód rozpoczynają pokłady kredowe, które od północy, południa i zachodu tworzą obramienie Gór Świętokrzyskich. Odgrywają one rolę poniekąd granicy historycznej tutejszej ziemi.
 Kompleks gór między Pilicą a Wisłą biegnie szerokim, podłużnym szeregiem pasm falistych z północnego-zachodu na południowy-