nionych zyskają, zaletę, a przeciwnicy w tem wszystkiem na naganę zasłużą, i jeżeli nakłonią się umysły słuchaczów cło jak największej przychylności tak na stronę mowcy, jako też na stronę tego, za którym mówi. Skłaniają się zaś umysły godnością człowieka, pięknemi postępki, dobrą u ludzi wziętością, co wszystko łatwiej przyozdobić, kiedy jest, niżeli zmyślić, kiedy tego niema. Dobrze ku temu mowcy posłużą głos łagodny, skromność na twarzy wyryta, słodkie słowa, a jeżeli gwałtowniej powstanie, niech się zdaje, że mimowolnie, że zmuszony powstał. Bardzo jest pożytecznie dać po sobie poznać ludzkość, wspaniałomyślność, łagodność, uprzejmość, wdzięczność, umysł daleki od pożądliwości, od chciwości; i wszystko co dowodzi, że jesteś prawym, pokornym, niezaciętym, nieupartym, niekłótliwym, niecierpkim człowiekiem, służy do zjednania przychylności, a do odstręczenia od tych, którzy tych przymiotów nie posiadają. Trzeba tedy starać się o przypisanie przeciwnikom wad tym zaletom przeciwnych.
Ten umiarkowany sposób wysłowienia w tych mianowicie sprawach wysoką ma cenę, w których mniejsza jest sposobność wzruszenia umysłu sędziego mocnem jakiem i gwałtownem wstrząśnieniem. Nie zawsze bowiem wymaga się gwałtowna mowa. ale często spokojna, słodka, łagodna, która obwinionym jest najpożyteczniejsza; obwinionymi zaś nazywam nie tylko oskarżonych, ale wszystkich, których sprawa się roztrząsa[1], i tak dawniej mówiono. Malować ich jako ludzi zacnych, sprawiedliwych, sumiennych, bojaźliwych, cierpliwie krzywdy znoszących, jest im do podziwienia pomocnem; i takie odmalowanie albo na początku mowy, albo w opowiadaniu, albo przy domówieniu, jeżeli z wdziękiem i uczuciem jest dokonane, tak jest skuteczne, że większe częstokroć sprawuje wrażenie, niżeli sama sprawa. To zaś uczucie, i ten sposób wysłowienia są tak przenikające, że mowa staje się poniekąd obrazem charakteru mowcy. Pewne myśli i pewne sposoby mówienia pospołu
- ↑ Reus, cujus de re disceptatur, znaczy nie tylko w sprawach kryminalnych obwiniony, oskarzony, obżałowany, ale i w sprawach cywilnych pozwany, w których actor jest powodem. Actor sequitur forum rei.
