Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/191

dzają się i uśmierzają, najgwałtowniejsze w umysłach słuchaczów wzruszenia.
 Nie chwalę ja tego, że niektórzy co mają najsłabszego na początku umieszczają, równie i to za błąd uważam, że jeżeli kilku jest obrońców, co mi się nigdy nie podobało, tych naprzód do mówienia wysyłają, w których najmniejsze mają zaufanie. Natura rzeczy wymaga jak najprędzej odpowiedzieć oczekiwaniu słuchaczów, któremu jeżeli zaraz na początku zadosyć się nie uczyni, napotykają się w dalszym ciągu trudności, i źle się ma sprawa, jeżeli zaraz na początku mowy nie wyda się w lepszej postaci,
 Jak tedy z pośród mowców najlepszy naprzód stanąć powinien, tak co najmocniejsze niech na początku będzie powiedziane, zachowując jednak najdoskonalszego mowcę i najdoskonalsze słowa na koniec, na domówienie; jeśli zaś będzie co miernego (bo złego nigdzie być nie powinno), to w środek mowy, w tłum rzucić trzeba. Wtenczas dopiero kiedy to wszystko rozważę, zwykłem myśleć co mam naprzód powiedzieć, jakiego użyć wstępu; bo jeśli kiedy wstęp naprzód wynaleźć chciałem, nic mi się nie nawinęło, jedno co było wątłe, błahe, niesmaczne i pospolite.

 LXXVIII. Początek tedy mowy ma być troskliwie wypracowany, pełen bystrych myśli, trafnych wyrazów i do sprawy stosowny; bo ze wstępu sądzą o całej mowie, wstęp służy jej za polecenie, i powinien natychmiast ująć i pociągnąć słuchaczów.
 Nie dziwuję się ludziom, którzy do naszej sztuki nigdy się nie przykładali, ale Filippowi, wielce wymownemu i uczonemu człowiekowi, który ma zwyczaj wstawać do mówienia, nie wiedząc od jakiego słowa zacząć. Powiada on wprawdzie, że wtenczas dopiero walczyć zaczyna, kiedy mu się ręka rozgrzeje, a nie uważa, że nawet szermierze, od których zasiąga to porównanie, zwolna naprzód mieczami machają, żeby okazać się w pięknej postawie, i swe siły zachować.
 Niema wątpliwości, że czasem wstęp powinien być mocny i gwałtowny; ale jeżeli w walce szermierzów, gdzie o życie lub