Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/197

do ozdobniejszego mówienia. Ma liczne zgromadzenie taka jakaś moc, że jak fletnista grać bez fletu, tak mowca bez mnóstwa słuchaczów wymownym być nie może.
 Ale ponieważ lud dla wielu rozmaitych przyczyn obraża się, ma mowca strzedz się błędu mogącego wywołać z jego strony wykrzyk nieukontentowania. To się zdarzyć może, kiedy zdawać się będzie, że mowca cierpkość charakteru, pychę, podłość, nikczemność, lub inną jaką wadę w swych słowach okazał, albo z niechęci i nienawiści, która lub jest słuszna, lub z obmowy i fałszywych wieści pochodzi, albo jeśli się sprawa nie podoba, albo kiedy lud czego się boi lub pożąda. W tych czterech przypadkach cztery sposoby użyć się dają: pierwszy zgromienie, kiedy mowca ma wielką powagę; drugi upomnienie, który jest łagodniejszem zgromieniem; trzeci przyrzeczenie, że nas pochwalą, jeżeli nas słuchać zechcą; czwarty prośba o przebaczenie, która jest upokarzająca, ale czasem pożyteczna. Nigdzie lepiej nie przyda się dowcipny żart, prędka i krótka odpowiedź, z pewną godnością i wdziękiem. Często bardzo łatwo przywieść do upamiętania lud nieukontentowany, nawet rozjątrzony, krótkim, dowcipnym, rozweselającym żartem.

 LXXXIV. Wyłożyłem wam, o ile mogłem, za czem w dwóch rodzajach spraw iść zwykłem, czego unikać, co mieć na celu, cały nakoniec mój sposób postępowania.
 Trzeci rodzaj, to jest mów pochwalnych, nie mający w sobie nic trudnego, zaraz na początku odłączyłem i prawideł na ten rodzaj nie podałem, a to dla tego, że jest wiele ważniejszych mów rodzajów i częściej się zdarzających, na które nikt jeszcze prawie prawideł nie podał, i że mowy pochwalne nie są u nas często używane. Sami nawet Grecy pisali mowy pochwalne więcej dla przyjemności czytelnika, albo dla uwielbienia jakiego znakomitego człowieka, niżeli dla użytku na placu publicznym. Tak powstały xięgi, w których Temistokles> Arystydes, Agezylaus, Epaminondas, Filippus, Alexander i inni pochwaleni zostali. Nasze przeciwnie mowy pochwalne na Forum miewane, albo są krótkie i nieozdobne, jak zwyczajne świadectwa, albo są to mowy pogrzebowe, w których talent mowcy żadnym sposobem zajaśnieć nie może. Ale że czasem