Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/227

największych wrogów. Ich udział w zwycięstwach rzymskich, jak również zwycięstwo Attala I nad Gallami, „dały powód do budowy wspaniałych pomników, o których musimy tutaj wspomnieć. Tej samej polityki trzyma] się brat Eumenesa, Attalos II (159—138), którego syn, Attalos III (138—133), uwieńczył ją niezbyt czcigodnym testamentem, ogłaszając Rzym jako swego następcę. Poniekąd jednak było to godne zakończenie żywota owej organizacji państwowej, która powstała, rzekłbyś, jak przedsiębiorstwo handlowe z bogactw Filetera.
 Lecz ten niezbyt dostojny początek, a jeszcze mniej dostojny koniec nie powinien zamykać nam oczu na wspaniałość epoki środkowej. Dla nas Pergam, tak samo jak Aleksandrja — to niepodobne do siebie, lecz jednakowo ważne miasta hellenistyczne.
 Jednakże Aleksandrję znamy tylko z pomników literackich: żywotność miasta, które blisko dwa tysiąclecia leżało niewzruszenie na tem samem miejscu, nie sprzyjała zachowaniu pamiątek i obecnie jeszcze utrudnia wykopaliska. Przeciwnie, Pergam po upadku państw starożytnych stoczył się powoli ze swej skały ojczystej, którą pokryły ruiny. Dziś skała ta jest pustkowiem i tylko dzięki szczegółowym poszukiwaniom Niemców, robionym w końcu ubiegłego stulecia, zyskaliśmy obraz tego, czem niegdyś był Pergam. Obecnie podróżny, spędziwszy noc w grecko-tureckiej «Bergamie» u podnóża góry, która szeregiem wyniosłych domów ledwie dotyka «dolnego rynku» starego miasta — nazajutrz dosiada konia i po krętej ścieżynie dostaje się do stolicy Attalidów, by oglądać jej zabytki. Coprawda rzeźb, co ją niegdyś zdobiły, już tam nie znajdzie: mieszczą się one w muzeum berlińskiem. Ale i to, co pozostało, ma wielką wartość pod względem architektonicznym i topograficznym.
 W przeciwieństwie do Aleksandrji Pergam nie był <założony»> w określonym czasie i podlug określonego planu. Nie oczekujmy też tutaj owej prawidłowości, którą mieliśmy w Aleksandrji. Widzimy tu, że w miarę rozrostu grodu akropol zyskiwał wolne miejsce dla bu-