Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/157

i łagodna, tak w tej znowu, w której mowca chce odmienić usposobienie umysłów ludzi i ich wola wszelkiemi sposobami na swa stronę nakłonić, wymowa jego powinna być dosadna i gwałtowna.

 LIII. Ale między temi dwoma rodzajami wymowy, z których jeden łagodnym, drugi gwałtownym mieć chcę, zachodzi trudne do odróżnienia podobieństwo. Bo z owej łagodności służącej do zjednania nam umysłów słuchaczów, przejść coś powinno do tej gwałtowności, która ich wzruszamy, i nawzajem ta gwałtowność powinna czasem ożywić łagodność. Żadna mowa nie jest lepiej przyprawiona, jak ta, w której dobroć mowcy jest osłoda goryczy rozlanej w zapalczywej walce, i w której zarazem jego łagodność zapałem i popędliwością jest wzmocniona.
 W obu zaś rodzajach wymowy, tak w tym, w którym mocy i zapału wymaga się, jako też w tym, w którym okazać mamy słodycz obyczajów i dobroć charakteru, trzeba powoli zaczynać i stopniami postępować, pomnażając i przedłużając co mamy do powiedzenia. Nic trzeba rzucać się raptem w te części mowy nienależące do sprawy (bo ludzie chcą naprzód o tem słyszeć, o czem sadzić mają), ani wszedłszy, prędko z nich wychodzić.
 Słuchacz pojmuje natychmiast przywiedziony dowód, i oczekuje drugiego, potem trzeciego; ale nic będziesz mógł pobudzić do litości, do gniewu, do zazdrości, skoro tylko o nich mówić zacząłeś. Dowód bowiem gruntuje się na przyczynie, która skoro tylko jest wyrzeczona, lgnie i przystaje do niego; owa zaś żartka wymowa nie ma na celu oświecić, ale wstrząsnąć sędziego, czego nikt dokazać nie może, jedno długą, rozmaitą, okwitą mową, i podobnąż w ruchach ciała i w gestach żwawością.
 Kto krótko i spokojnie mówi, może wprawdzie nauczyć sędziego, ale go nie wzruszy, na czem wszystko zależy. Jasną nakoniec jest rzeczą, że zdolność mówienia na przeciwne strony z tych samych źródeł wynika. Zbijamy dowód, albo odrzucając co przeciwnik na potwierdzenie onego przytoczył, albo okazując, że wniosek jego nie wypada z założenia, ani jest jego