Strona:Dzieła M. T. Cycerona tłum. Rykaczewski t. 6 Pisma krasomówcze.djvu/171

powyższego podziału są albo w rzeczy, albo w słowach. Co tedy jakiemukolwiek słowy powiedziane jest śmiesznem, w słowach ma swa całą, przyjemność.
 Dwuznaczności są bardzo dowcipne, i znajdują się w słowach, nie w rzeczy; ale nie często pobudzają do śmiechu, tylko bywają chwalone, jako pochodzące od dowcipnego i dobrze wychowanego człowieka. Na to taki przykład: Tytiusz lubił grać w piłkę, a był w podejrzeniu, że tłukł w nocy posągi bogów. Jednego razu nie przyszedł na pole Marsowe, a gdy towarzysze pytali o niego, wymówił go Wespa Terencyusz temi słowy: „rękę złamał“^[1]. Podobne są słowa Scypiona Afrykańskiego u Lucyliusza:
 „Jakto? rzekł, Decyuszu, czy chcesz zgryźć Nukulę^[2]?“ Podobnież, Krassie, twój przyjaciel Graniusz powiedział, że ktoś „niewart sextansa^[3].“
 Każdy tak zwany dowcipnik celuje w tym rodzaju; ale inne rzeczy większy śmiech wzbudzają. Żart z dwuznaczności pochodzący bywa bardzo sam przez się, jak pierwej powiedziałem chwalony, bo trzeba na to dowcipnego człowieka, żeby nadać wyrazowi inne nieznane drugim znaczenie; ale ta sztuka więcej podziwienia, niż śmiechu wzbudza, jeżeli nie napadnie na inny rodzaj śmieszności.

 LXIII. Przebiegnę te rodzaje. Wiecie, że najlepiej znany rodzaj śmieszności jest, kiedy czego innego oczekujemy,

1. Brachium fregisse, co znaczy, albo sobie rękę złamał, albo komu (posągowi).
2. Turnebiusz wyznaje, że nie zrozumiał tego żartu. Może jest w dwojakiem znaczeniu wyrazu Nucula, jako imienia własnego osoby, i jako pospolitego, nucula, orzeszek. An vis confixum facere Nuculam? domyślając się dictis acutis. Czy chcesz przeszyć Nukulę pociskiem ostrych żartów?
3. Sextans, szósta część assa Rzymskiego czyli funta, dwie uncye. Tu żart na tem zależy, że ten ktoś daleko więcej wart, niż dwie uncye, jest nie do oszacowania, lub że niewart nawet dwóch uncyi. Tak to objaśnił Jezuita Proust w nocie do powyższego wyrazu tego dzieła wydanego ad usum Delphini, gdzie powiada, że pierwsze znaczenie wypada z oddzielnego wymówienia tego wyrazu w dwóch, sex tantis, drugie łącznie w jednym, sextantis.